उपकारोऽपि नीचानां

मूलम्-

उपकारोऽपि नीचानामपकाराय वर्तते ।

पयःपानं भुजङ्गानां केवलं विषवर्धनम् ॥ --नीतिसारः

पदविभागः-

उपकारः अपि नीचानाम् अपकाराय वर्तते । पयःपानं भुजङ्गानां केवलं विषवर्धनम् ॥

अन्वयः-
नीचानाम् उपकारः अपि अपकाराय वर्तते । भुजङ्गानां पयःपानं केवलं विषवर्धनं (भवति) ॥

प्रतिपदार्थः-

नीचानां = अधमजनानां ; of the low people

उपकारः = साहाय्यं ; Service, help, assistance, favour, kindness, obligation

अपि = तदपि ; also

अपकाराय = हानये ; Harm, wrong; injury, hurt, offene, misdeed, wrong deed

वर्तते = भवति ; it is (used for completeness in a sentence)

भुजङ्गानां = पन्नगानां, सर्पाणां ; of the snakes

पयःपानं = दुग्धपानं ; giving milk to drink (lit. causal = drink milk)

केवलं = (अत्र) नान्यत् प्रयोजकं ; alone, only, (here) no other use

विषवर्धनं = विषस्य वर्धकं ; growing/ increasing poison

तात्पर्यम्-

नीचानाम् उपकारः अपि अपकाराय वर्तते । भुजङ्गानां पयःपानं केवलं विषवर्धनं (भवति) ॥

Helping an evil person will cause harm to one even; same as feeding milk to a snake will only increase its poison.

प्रश्नाः-

    १.      किम् अपकाराय वर्तते?

    २.      विषवर्धनं किम्?

    ३.      ‘उपकारोऽपि’ अत्यत्र सन्धिः विभज्यताम्।

    ४.      ‘अपकाराय’ इत्यत्र चतुर्थीविभक्तिः कथम्?

    ५.      ‘पयःपानं’ इत्यस्य समासविग्रहं कुरुत?

    ६.      ------ भुजङ्गानां केवलं ------। (रिक्तस्थानं पूरयत।)