सत्यम् माता पिता ज्ञानं

मूलम्-

सत्यं माता पिता ज्ञानं धर्मो भ्राता दया सखी ।

शान्तिः पत्नी क्षमा पुत्रः षडमी मम बान्धवाः ॥

पदविभागः-

सत्यं माता पिता ज्ञानं धर्मो भ्राता दया सखी. शान्तिः पत्नी क्षमा पुत्रः षट् अमी मम बान्धवाः॥

अन्वयः-
सत्यं माता , ज्ञानं पिता , धर्मो भ्राता , दया सखी , शान्तिः पत्नी , क्षमा पुत्रः (सन्ति). अमी षट् मम बान्धवाः॥

प्रतिपदार्थः-

सत्यं = यदस्ति तत् सत्यं ; That which Is, Truth

माता = जन्मदात्री, जननी ; Mother

पिता = जन्मदाता ; Father

ज्ञानं = अवबोधः ; Knowledge

धर्मो = (अत्र) आचरणीयः कर्तव्यः ; Duty

भ्राता = सहोदरः ; brother

दया = अनुकम्पा, करुणा ; compassion

सखी = मित्रं ; friend

शान्तिः = प्रशान्तता, कामक्रोधादिजयः ; peace, winning over desire and anger

पत्नी = भार्या ; wife

क्षमा = क्षान्तिः, अक्रोधः ; Forgiveness, non-anger

पुत्रः = स्वजन्यपुरुषः ; Son

अमी षट् = एते षट् ; These six

मम बान्धवाः = मत्सम्बन्धिनः ; my Relatives

तात्पर्यम्-

मम बान्धवाः षट् सन्ति। सत्यं मम जननी। ज्ञानं जनकः। धर्मः सोदरः। दया मित्रम्। शान्तिः भार्या च । पुत्रः क्षमा।

Truth is my mother, knowledge is my father, righteousness is my brother, compassion is my friend, peace is my wife and patience is my son. These six are my kith and kin.

प्रश्नाः-

    १.      के मम बान्धवाः?

    २.      का सखी?

    ३.      सत्यं किंतुल्यम्?

    ४.      ‘षडमी’ इत्यत्र सन्धिः विभज्यताम्।

    ५.      पत्नी का?

    ६.      षडमी मम ------। (रिक्तस्थानं पूरयत।)