माता शत्रुः

मूलम्-

माता शत्रुः पिता वैरी येन बालो न पाठितः ।

न शोभते सभामध्ये हंसमध्ये बको यथा ॥ --चाणक्यः

पदविभागः-

माता शत्रुः पिता वैरी येन बालः न पाठितः । न शोभते सभामध्ये हंसमध्ये बकः यथा ।

अन्वयः-
माता शत्रुः पिता वैरी येन बालो न पाठितः । हंसमध्ये बको यथा न शोभते (तथा) सभामध्ये (सः न शोभते)॥

प्रतिपदार्थः-

माता = जननी ; mother

शत्रुः = प्रत्यर्थी ; enemy

पिता = जनकः ; father

वैरी = वैरमनेन अस्ति इति वैरी, शत्रुः, विपक्षी ; opponent

येन = (अत्र) पितृभ्यां ; by whom

बालो = पुत्रः ; child, (offspring)

न पाठितः = विद्या न दापयिता ; is not educated

हंसमध्ये = हंसपक्षीनां समूहे ; among swans

बको = पक्षिविशेषः ; duck

यथा = येन प्रकारेण ; like, same as

न शोभते = (तस्य उपस्थितिः) न युज्यते ; does not look proper

सभामध्ये = पण्डितसदसि ; in meeting

तात्पर्यम्-

यौ पितरौ पुत्रं न विद्यायुक्तं कुर्वतः तौ तस्य शत्रू इव। सः बालः पण्डितसभासु श्वेतहंसमध्यस्थितः श्यामः काकः इव कदापि न शोभते।

Both the mother and father are enemies of a child if they do not educate him. He will be a misfit in any gathering - like a duck among swans.

प्रश्नाः-

    १.      का शत्रुः कः वैरी?

    २.      कः न शोभते?

    ३.      अत्र उपमानं किम्?

    ४.      ‘हंसमध्ये’ इत्यत्र समासविग्रहः कः?

    ५.      ‘पाठितः’ इत्यत्र पदविश्लेषणं किम्?

    ६.      ------ बको यथा। (रिक्तस्थानं पूरयत।)