श्रूयतां धर्मसर्वस्वं

मूलम्-

श्रूयतां धर्मसर्वस्वं श्रुत्वा चैव विचार्यताम् ।

आत्मनः प्रतिकूलानि परेषान्न समाचरेत् ॥

पदविभागः-

श्रूयतां धर्मसर्वस्वं श्रुत्वा च एव विचार्यताम् । आत्मनः प्रतिकूलानि परेषां न समाचरेत्॥

अन्वयः-
धर्म-सर्वस्वं श्रूयताम्। श्रुत्वा च एव विचार्यताम् । आत्मनः प्रतिकूलानि परेषां न समाचरेत् ॥

प्रतिपदार्थः-

धर्म-सर्वस्वं = आचरणयोग्यं समस्तं ; essence of all dharma 

(It has many meanings- What applies here is this : (Apte)--Duty, prescribed course of conduct;)

श्रूयताम् = अवधार्यताम् ; Do hear

श्रुत्वा च एव  = अवधीर्य ; Having heard, after hearing

विचार्यताम् = चिन्तनं क्रियताम् ; think, ponder

आत्मनः = स्वस्य ; of the self

प्रतिकूलानि = कष्टप्रदानि ; unpleasant, disagreeable things;

परेषां = इतरेभ्यः ; to others

न समाचरेत् = न आचरेत् ; never, do not ; should do, perform, practise

तात्पर्यम्-

आचरणयोग्यं समस्तं कथ्यते, तत् श्रूयताम्। विचारणं क्रियताम्। यत् स्वस्य कृते क्लेशोत्पादकं भवति, तत् अन्येषां विषये न आचरणीयम्। (यतो हि सर्वत्र सर्वेषु एक एव आत्मा निवसति।)

Listen to the essence of all dharma, and then think it over well. Do never perform things, that are disagreeable to one-self, towards others.

प्रश्नाः-

    १.      किं श्रूयताम्?

    २.      श्रुत्वा किं क्रियताम्?

    ३.      परेषां किं न समाचरेत्?

    ४.      ‘विचार्यताम्’ इत्यत्र पदविश्लेषणं वदत?

    ५.      ‘परेषान्न’ इत्यत्र सन्धिः विभज्यताम्।

    ६.      श्रूयतां ------ । (रिक्तस्थानं पूरयत)।