सर्वद्रव्येषु विद्यैव

मूलम्-

सर्वद्रव्येषु विद्यैव द्रव्यमाहुरनुत्तमम् ।

अहार्यत्वादनर्घ्यत्वादक्षयत्वाच्च सर्वदा ॥ -हितोपदेशः १.४

पदविभागः-

सर्वद्रव्येषु विद्या एव द्रव्यम् आहुः अनुत्तमम् । अहार्यत्वाद् अनर्घ्यत्वाद् अक्षयत्वात् च सर्वदा ॥

अन्वयः-
सर्वद्रव्येषु विद्या एव सर्वदा अहार्यत्वाद् अनर्घ्यत्वाद् अक्षयत्वात् च अनुत्तमम् द्रव्यम् आहुः ॥

प्रतिपदार्थः-

सर्वद्रव्येषु = सर्ववस्तुषु ; among all objects, substances

विद्या एव = ज्ञानं ; knowledge (learning) only

सर्वदा = सर्वसमयेषु ; always

अहार्यत्वाद् = न शक्यते हर्तुमिति कारणेन ; because of unstealability

अनर्घ्यत्वाद् = अमूल्यत्वात् ; because of invaluability, pricelessness

अक्षयत्वात् च = क्षयं न यातीति कारणेन ; because of imperishability

अनुत्तमम् = अस्मात्परं न किञ्चिद् भवतीति ; nothing better than this, the best

द्रव्यम् = वस्तु ; substance

आहुः = इति वदन्ति ; they say

तात्पर्यम्-

सर्वधनेषु सर्वदा विद्याधनं प्रधानं भवति। नास्मादुत्तमं किञ्चिदन्यत् भवति। तस्य गुणा एवम्- विद्या न केनचित् हर्तुं शक्यते, तस्य मूल्यं इयदिति वक्तुं न शक्यते, तस्याः दानेनापि सा वर्धते, न तु क्षीयते।

They say- Knowledge is the supreme-most among all substances in the world- because it is unstealable, invaluable, and always imperishable.

सब द्रव्यों में विद्यारुपी द्रव्य सर्वोत्तम है, क्यों कि वह किसी से हरा नहीं जा सकता; उसका मूल्य नहीं हो सकता, और उसका कभी नाश नहीं होता ।

प्रश्नाः-

  १.      सर्वद्रव्येषु किं अनुत्तमम्?

  २.      अहार्यं नाम किम्?

  ३.      कथं विद्या अक्षयद्रव्यं भवति?

  ४.      ‘अनर्घ्य’-शब्दस्य व्युत्पत्तिं वदत।

  ५.      ‘अक्षयत्वात्’ इत्यत्र पञ्चमी कथम्?

  ६.      ‘सर्वद्रव्येषु’ इत्यत्र कथं सप्तमी?