पिबन्ति नद्यः स्वयमेव नाम्भः

मूलम्-

पिबन्ति नद्यः स्वयमेव नाम्भः स्वयं न खादन्ति फलानि वृक्षाः।

नादन्ति सस्यं खलु वारिवाहाः परोपकाराय सतां विभूतयः॥ सुभाषितरत्नभण्डागारः 51.170

पदविभागः-

पिबन्ति नद्यः स्वयम् एव न अम्भः स्वयं न खादन्ति फलानि वृक्षाः। न अदन्ति सस्यं खलु वारिवाहाः परोपकाराय सतां विभूतयः॥

अन्वयः-
नद्यः स्वयम् एव अम्भः न पिबन्ति। वृक्षाः स्वयं न फलानि खादन्ति। वारिवाहाः सस्यं न अदन्ति खलु। सतां विभूतयः परोपकाराय ॥

प्रतिपदार्थः-

नद्यः = आपगाः ; rivers

स्वयम् एव = स्वार्थाय एव ; by one-self

अम्भः = जलं ; waters

न पिबन्ति = न पानं कुर्वन्ति ; do not drink

वृक्षाः = तरवः ; trees

फलानि = वृक्षोत्पन्न-खाद्य-विशेषानि ; fruits

न खादन्ति = न अदन्ति ; do not eat

वारिवाहाः = मेघाः, जलदाः ; clouds (lit. water-bearers)

सस्यं = कृषिफलं ; crop

न अदन्ति = न खादन्ति ; do not eat

खलु = हि, किल ; indeed

सतां = सज्जनानां ; of noble

विभूतयः = ऐश्वर्याणि ; wealth, prosperity

परोपकाराय = = परेषां साहाय्यार्थं ; for helping others

तात्पर्यम्-

नद्यः स्वस्य जलानि स्वयमेव न पिबन्ति। तरवः स्वस्य फलानि न खादन्ति। मेघाः स्वस्य जलेन (संवर्धितानि) सस्यानि न खादन्ति। सज्जनानां ऐश्वर्याणि परेषां साहाय्यार्थं भवन्ति।

The rivers do not drink their own waters; the trees don’t eat their own fruits. The clouds, indeed, do not eat the crops [they have watered]. The wealth of the good people are for helping others.

नदियाँ अपना पानी खुद नहीं पीती, वृक्ष अपने फल खुद नहीं खाते, बादल (खुद ने उगाया हुआ) अनाज खुद नहीं खाते । सत्पुरुषों का जीवन परोपकार के लिए हि होता है ।

प्रश्नाः-

      १.      नद्यः किं न कुर्वन्ति?

      २.      वृक्षाः किं न खादन्ति?

      ३.      वारिवाहाः किं नादन्ति?

      ४.      ‘वारिवाहाः’ इति शब्दस्य कोऽर्थः?

      ५.      ------- सतां विभूतयः। (रिक्तं स्थानं पूरयत।)

      ६.      परोपकारो नाम किम्? (ऊहया लिखत)।